Về bài "Hầu trời" (Tản Đà)

              Tản Đà (1889 - 1939) Tên thật là Nguyễn Khắc Hiếu, Quê ông ở Sơn Tây thuộc Ba Vì, Hà Nội ngày nay. Sinh ra và lớn lên trong buổi giao thời, là "người của hai thế kỉ",ông học chữ Hán từ nhỏ nhưng sau chuyển sang sáng tác văn thơ bằng chữ quốc ngữ. Với phong cách sáng tác đầy lãng mạn, bay bổng vừa phóng khoáng, ngông nghênh lại vừa cảm thương ưu ái - thơ văn ông được coi như một gạch nối giữa hai thời đại văn học của dân tộc: trung đại và hiện đại.

         Các sáng tác chính: thơ (Khối tình con người I,II,III..), truyện (Giấc mộng con người I,II..), tự truyện (Giấc mộng lớn..), thơ, văn xuôi (Còn chơi..)...Trong bài viết này chúng ta sẽ bàn về tác phẩm "Hầu trời" trong tập "Còn chơi"(1921). Một sáng tác cho ta biết được nhiều điều về thơ và con người  Tản Đà.

Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh khuynh hướng lãng mạn khá đậm nét trong văn chương thời đại, xã hội thực dân nửa phong kiến tù hãm, u uất, đầy rẫy cảnh ngang trái, xót đau.

Bài thơ được Tản Đà viết diễn biến như một câu chuyện có chi tiết và sự kiện đầy hấp dẫn.

    Đêm qua chẳng biết có hay không

           Chẳng phải hoảng hốt,không mơ mòng

      Thật hồn!Thật phách!Thật thân thể

  Thật được lên tiên sướng lạ lùng

      Điệp từ "thật" nhấn mạnh cảm xúc của thi nhân, những câu cảm thán bộc lộ cảm xúc bàng hoàng, câu khẳng định dường như lật lại vấn đề mơ mà như tỉnh,hư mà như thực. Cách giới thiệu ấy đã gợi cho người đọc về một tứ thơ lãng mạn nhưng cảm xúc là có thực. Tác giả muốn người đọc cảm nhận được cái hồn cốt trong cõi mộng, mộng mà như tỉnh, hư mà như thật. Cách vào chuyện đầy độc đáo và có duyên ấy làm cho câu chuyện mà tác giả sắp kể trở nên lôi cuốn.

 Rồi nhà thơ kể về hoàn cảnh  bắt đầu câu chuyện đầy li kì của mình:

Nguyên lúc canh ba nằm một mình

Vắt chân dưới bóng ngọn đèn xanh

Nằm buồn ngồi dậy đun nước uống

 Uống xong ấm nước nằm ngâm văn

    Vậy là cái không gian mở đầu đã rất đầy đủ, thời gian - canh ba; không gian - đêm khuya; hoạt động - nằm một mình, uống nước ngâm thơ..Rất đầy đủ để đọc giả tưởng tượng ra một buổi đêm hết sức vắng lặng, quạnh quẽ. Đó là cái nền hấp dẫn để bắt đầu một câu chuyện lên tiên cuả nhà thơ. Vẫn những lời kể rất tự nhiên, nôm na. Cái lý do lên trời cũng rất độc đáo mà  hợp lí.

Trời nghe hạ giới ai ngâm nga

      Tiếng ngâm vang cả sông Ngân hà

        Làm trời mất ngủ trời đương mắng

Có hay lên đọc trời nghe qua

Mượn lời của nhà trời để nói về tiếng ngâm của mình "vang cả sông Ngân hà". Ở đây đã thấy lộ rõ cái tôi cá nhân đầy chất lãng mạn bay bổng pha chút ngông trong thi nhân. Điều này càng rõ ràng khi thi nhân đọc thơ và nói về các tác phẩm của mình

Đọc hết văn vần lại văn xuôi

  Hết văn thuyết lý lại văn chơi

   Thi nhân đọc rất cao hứng, sảng khoái và có phần tự đắc. Thi nhân cũng kể tường tận về các tác phẩm của mình:

        Hai quyển khối tình văn lý thuyết

 Hai khối tình còn là văn chơi

          Thần tiên giấc mộng văn tiểu thuyết

....

     Giọng đọc của thi nhân rất đa dạng, hóm hỉnh và ngông nghênh. Đoạn thơ đã cho thấy thi nhân rất ý thức về tài năng văn thơ của minh, cũng là người táo bạo dám đường hoàng bộc lộ cái tôi cá thể. Ông cũng rất "ngông" khi tìm đến trời để thể hiện tài năng. Đây cũng là khát khao chân thành trong tâm hồn thi sĩ.

 Sự độc đáo ở đoạn thơ còn thơ còn thể hiện ở việc thi nhân tự khen thơ mình nhưng lại để cho trời và chư tiên khen ngợi:

...

Chư tiên ao ước tranh nhau dặn

"Anh ghánh lên đây bán chợ trơi"

                                          Trời lại phê cho "văn thật tuyệt

                                          Văn trần được thế chắc có ít

.....

    Người ở phương nào ta chưa biết.

       Trời khen rất nhiệt thành: "văn thật tuyệt, văn chuốt như sao băng..."chư tiên thì xúc động, hâm mộ và tán thưởng: "tâm nở dạ, cơ lè lưỡi.." Đây là một lối ngông rất đáng yêu của thi sĩ. Cả đoạn thơ đậm chất lãng mạn. Đồng thời ở đây ta cũng thấy rõ tư tưởng thoát li của nhà thơ - muốn chốn thoát khỏi chốn trần tục, văn thơ cuả ông chỉ xứng cho người trời nghe, người đời không hiểu, không cảm hết được giá trị, tầm vóc của nó.

Ở đoạn thơ tiếp theo nhà thơ đã hiên ngang khẳng định cái tôi của mình gắn liền với tên tuổi thật của mình:

        Con tên Khắc Hiếu họ Nguyễn

Quê ở Á châu về địa cầu

            Sông Đà núi Tản nước Việt Nam

...

Trong văn chương việc thể hiện họ tên trong tác phẩm chính là một cách để thể hiện cái tôi của mình. Đó là thái độ ngông của người có tài, biết trân trọng khẳng định tài năng của mình. Trong thời đại cuả Tản Đà, đất nước đang mất chủ quyền, tự giới thiệu như là cách thể hiện sự tự hào, tự tôn dân tộc. Nhà thơ còn khẳng định phong cách ngông của mình một cách hóm hỉnh:

     "Bẩm quả có tên Nguyễn Khắc Hiếu

Đày xuống hạ giới vì tội ngông"

       Trong cuộc đối thoại với tưởng tượng với nhà trời nhà thơ còn khẳng định trách nhiệm và nghĩa vụ cao cả của mình là lo việc "thiên lương". Phải chăng đó cũng là lời khẳng định về thiên chức của những người cầm bút. Đây là tình huống được tác giả xây dựng đầy hợp lí để có cơ hội giãi bày về cái nghề của mình.Thi nhân kể về cuộc sống - đó là một cuộc sống nghèo khổ, túng thiếu, thân phận nhà văn bị rẻ rúng, ở trần gian không tìm được tri âm phải lên cõi trần để thỏa nguyện nỗi lòng:

      Bẩm trời cảnh con thực nghèo khó

      Trần gian thước đất cũng không có

...
Văn chương hạ giới rẻ như bèo

   Kiếm được đồng lãi thực rất khó

...

        Nhà thơ Tản Đà được coi là người đặt nền móng cho thơ hiện đại không chỉ bởi hơi thở mới mẻ trong thơ ông, cái tôi hiên ngang trong các áng văn thơ của ông mà còn bởi ông là người đầu tiên “mang văn chương ra bán phố phường”.

     Qua đoạn thơ ấy ta thấy hiện lên một bức tranh đầy chân thực và cảm động về cuộc sống của người nghệ sĩ trong xã hội bấy giờ, một cuộc sống cơ cực, không tấc đất cắm ruì,thân phận bị rẻ rúng, làm chẳng đủ ăn...Cả đoạn văn là cảm hứng hiện thực bao trùm.

 Ở đây nhà thơ cũng ý thức  rất rõ về trách nhiệm của mình là truyền bá thiên lương. Điều đó giúp ta chứng tỏ Tản Đà lãng mạn chứ không thoát li hoàn toàn. Ông vẫn ý thức về trách nhiệm, nghĩa vụ với đời là góp phần đem lại cuộc sống ấm no hạnh phúc hơn. Đó là sự khẳng định mình trước cuộc đời, khao khát được gánh vác việc đời.

          Với hầu trời Tàn Đà đã đem lại cho văn học Việt nam đầu thế kỉ một luồng không khí mới. Qua một câu truyện tưởng tượng đầy hào hứng. Ta đã thấy một cái tôi ngông nghênh, hào hoa và cái tôi cô đơn bế tắc trước thời vận. Thi sĩ cũng đã tự tin khẳng định tài năng nói lên quan điểm văn chương thực hiện thiên lương của mình. Viết văn hay làm cho cuộc đời tốt đẹp hơn là xứ mạng mà trời đã giao cho nhà thơ.

Với cách kể truyện hóm hỉnh, có duyên, lôi cuốn người đọc, ngôn ngữ thơ tinh tế, gợi cảm, cảm xúc tự nhiên phóng túng trong thể thơ thất ngôn trường thiên khá tự do đã cho ta một tuyệt tác thi ca kì diệu.

       Tản Đà - một con người xứng đáng để người đời tôn kính với những gì ông đã đóng góp cho cuộc đời và văn học.

         Văn chương thời nôm na

 Thú chơi có sơn hà

Ba vì ở trước mặt

          Hắc giang bên cạnh nhà.