Giáo án: ĐÀN GHI TA CỦA LOR-CA

Tiết 36-37          

Đọc văn: ĐÀN GHI TA CỦA LOR-CA

             Thanh Thảo

I/ Mục tiêu bài học:

1. Kiến thức:

- Hiểu và cảm nhận được vẻ đẹp của hình tượng Lor- ca trong mạch cảm xúc và suy tư đa chiều vừa sâu sắc vừa mãnh liệt của tác giả bài thơ.

- Cảm nhận vẻ đẹp độc đáo trong hình thức biểu đạt mang phong cách hiện đại.

2. Kỹ năng:

- Đọc – hiểu thơ trữ tình

- Làm quen với cách biểu đạt mang đậm dấu ấn của trường phái siêu thực.

3. Thái độ: 

- Trân trọng một tài năng thơ ca.

- Biết suy tư, trăn trở về các vấn đề chính trị xã hội.

4. Năng lực cần đạt:

- Cảm thụ thẩm mĩ.

- Năng lực sáng tạo.

- Năng lực hợp tác.

II. Chuẩn bị:

1. Giáo viên: SGK , SGV, Thiết kế dạy học, Trình chiếu.

2. Học sinh: Đọc và soạn bài.

III/ Cách thức tiến hành: Gợi mở, thuyết trình, phát vấn.

IV/ Tiến trình bài dạy:

1. Ổn định lớp:             12A1………………….12A6………………………

2. Bài mới :   

* Hoạt động khởi động.

Trò chơi trả lời nhanh. (Gọi 2 HS lên thi, HS nào giơ biển trả lời trước mà đáp án đúng thì được tính. HS ở dưới ghi kết quả)

1.     Quốc gia ở Tây Âu nổi tiếng với những chiếc cối xay gió trong tiểu thuyết về hiệp sĩ Đôn –ki-hô-tê? (Tây Ban Nha)

2.     “Bụng rỗng, tóc 6 sợi thôi sẽ kêu lập tức khi tôi sờ vào”. Là cái gì? (Đàn ghita)

3.      Một trò chơi giải đố cơ học được giáo sư kiến trúc, nhà điêu khắc gia người Hungary phát minh vào năm 1974 liên quan tới khối lập phương nhiều màu? (Trò chơi rucbic)

4.     Thể thơ không gò bó về câu chữ? (Thơ tự do)

5.     Quê hương của cố thủ tướng Phạm Văn Đồng? (Huyện Mộ Đức, Quảng Ngãi)

Thanh Thảo quan niệm: “Thơ là cái lặng lẽ của con hổ. Ngay con hổ cũng có lúc giật mình vì một tiếng lá rụng. Thơ đi giữa can trường và hoảng hốt, đi giữa cái liều và nỗi sợ…”; “Thơ là chữ nghĩa cũng không phải chữ nghĩa, là ý thức mà không phải ý thức, là vô thức mà không hẳn vô thức. Thơ đúng nghĩa là sự bộc lộ tận cùng của nhà thơ”. Tìm hiểu tác phẩm để hiểu hơn về quan niệm thơ rất đặc biệt ông.

Hoạt động của GV và HS

Yêu cầu cần đạt

Hs tìm hiểu Tiểu dẫn (sgk). - GV yêu cầu 1 Hs đọc Tiểu dẫn (sgk). - GV: Hãy trình bày những nét chính về nhà thơ Thanh Thảo; Những tác phẩm tiêu biểu và đặc điểm của thơ Thanh Thảo? - Mở rộng: Nhà thơ Thanh Thảo chịu ảnh hưởng sâu sắc lối viết thơ siêu thực tượng trưng của chính Lorca và các nhà thơ siêu thực trên TG. Các nhà thơ đề cao cái ngẫu hứng, bất ngờ trong thế giới vô thức. Đề cao cái phức tạp, phi logic, phá vỡ mọi khuôn mẫu. Chỉ tin vào trực giác và giấc mơ của ảo giác.  Thơ làm bằng thị giác không cần nguyên tắc nữ pháp. Liên tưởng phong phú, giàu cảm xúc. Hình tượng thơ đa nghĩa. Thơ giàu nhạc tính. -GV: Gọi 1 HS đọc bài thơ. -GV: Cho hs xác định bố cục. -GV: Nhận xét cách chia bố cục của hs và điều chỉnh, bổ sung. -GV: Theo em qua bài thơ nhà thơ muốn nói lên điều gì? ( Câu hỏi tìm chủ đề) - Em hiểu như thế nào về  nhan đề và lời đề từ? -  HS thảo luận theo cặp. Phát biểu trả lời câu hỏi. - GV: đọc lại 18 dòng thơ đầu. -GV: Em có suy nghĩ gì khi bắt gặp hình ảnh “tiếng đàn bọt nước”, “áo choàng đỏ gắt” ? - Mở rộng: Tâm hồn nhà thơ như chùm anten mở ra mọi hướng để cảm nhận cuộc sống từ nhiều chiều, nhiều phương diện và nhiều trạng thái tâm lý khác nhau… Kiểu tư duy mới mẻ này cho ta bắt gặp trong thơ những ảo giác, những vùng khuất, vùng mờ tâm linh, những mảnh vỡ ký hiệu. - Mở rộng: Tử đinh hương trắng có hương thơm dịu ngọt và sâu lắng đến độ tinh khiết nhưng lại rất mau úa tàn nên nó trở thành biểu tượng của tuổi thanh xuân, lứa tuổi mà khoảng thời gian tươi đẹp và thú vị đó không có tiền bạc nào mua được cũng như không có quyền lực nào chi phối, thay đổi được. GV: Các hình ảnh “đi lang thang, vầng trăng chếnh choáng, yên ngựa mỏi mòn, hát nghêu ngao, li la…” giúp ta liên tưởng đến điều gì? - Tổ chức cho HS thảo luận nhóm theo bàn. - Tác giả đã tái hiện cái chết oan khuất của Lor-ca qua các h/ả, chi tiết nào? - Cảm nhận của em về các biện pháp nghệ thuật được tác giả sử dụng trong bài thơ? -  Đại diện các nhóm trình bày. - GV: Nhận xét, giảng giải bổ sung và cho hs ghi vở những nét cơ bản. - GV: Đọc phần thơ còn lại. -GV: Theo em, Lor-ca muốn nhắn gửi thông điệp gì qua câu nói “khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn”? -GV: Cho hs nêu cảm nhận 4 câu thơ “Không ai chôn …cỏ mọc hoang”. -GV: Yêu cầu hs giải mã các h/ả “ đường chỉ tay, dòng sông, lá bùa, chiếc ghi ta màu bạc…”. -GV:Định hướng cách hiểu. GV: Tiếng “Li la- li la- li la” trong bài thơ có ý nghĩa gì? -GV: định hướng. HD HS tổng kết. GV: Yêu cầu hs tự tổng kết bài học về phương diện nội dung và nghệ thuật.

I/ Giới thiệu chung: 1. Tác giả: a.Tiểu sử: Thanh Thảo, tên khai sinh là Hồ Thành Công, sinh năm 1946, quê ở huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi. Tốt nghiệp khoa ngữ văn, trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, Thanh Thảo vào công tác ở chiến trường miền Nam.  Thanh Thảo đã được công chúng chú ý qua những tập thơ và trường ca mang diện mạo độc đáo viết về chiến tranh và thời hậu chiến: Những người đi tới biển (1977), Dấu chân qua trảng cỏ (1980), Những ngọn sóng mặt trời (1994), Khối vuông ru-bích (1985), Từ một đến một trăm(1988)... Hiện ông là Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật Quảng Ngãi, phó chủ tịch Hội đồng thơ Hội nhà văn Việt Nam. Những năm gần đây, Thanh Thảo vẫn tiếp tục làm thơ đồng thời viết báo, tiểu luận phê bình và nhiều thể loại khác, nhưng đóng góp quan trọng và đặc sắc nhất của ông vẫn là thơ ca. b. Đặc điểm thơ: - Là sự lên tiếng của người trí thức nhiều suy tư, trăn trở về các vấn đề xã hội và thời đại. - Thể hiện sự cách tân thơ Việt: đào sâu cái tôi nội cảm; cách biểu đạt mới với câu thơ tự do, xoá bỏ ràng buộc khuôn sáo bằng nhịp điệu, cách gieo vần… 2. Bài thơ: a. Xuất xứ: - Rút trong tập “Khối vuông Ru – bích”. - Thể hiện tư duy thơ Thanh Thảo: giàu suy tư, nhuốm màu sắc tượng trưng, siêu thực. b. Bố cục: Gồm 4 phần: - Dòng 1 -6 : Hình ảnh Lorca trong khung cảnh chính trị, nghệ thuật TBN. - Dòng 7- 18: Lor-ca với cái chết oan khuất và sự dang dở của khát vọng cách tân nghệ thuật. - Dòng 19- 22: Niềm xót thương Lor-ca. - Dòng 23- 31: Suy tư về cuộc giải thoát và cách giã từ của Lor-ca. c. Chủ đề: - Khắc hoạ cuộc đời nghệ sĩ Lor-ca với lý tưởng cách tân nghệ thuật và cái chết oan khuất. - Thể hiện niềm ngưỡng mộ và xót thương của tác giả đối với Lor-ca. II/ Đọc - hiểu văn bản: 1. Ý nghĩa nhan đề và lời đề từ: a. Ý nghĩa nhan đề: - Đàn ghi ta: Không chỉ là nhạc cụ của đất nước TBN mà còn được coi là biểu tượng cho nền nghệ thuật ở đất nước này - Lorca: Nhà thơ, nhạc sĩ, kịch gia nổi tiếng người TBN người đã khởi xướng và  thúc đẩy  mạnh mẽ những cách tân trong các lĩnh vực nghệ thuật. => Đàn ghi ta của lorca là biểu tượng cho những cách tân nghệ thuật của người nghệ sĩ thiên tài Lorca b. Lời đề từ: - Là lời thơ trong bài thơ “Ghi nhớ”: “Khi nào tôi chết hãy vùi xác tôi cùng với cây đàn dưới lớp cát”. - Thể hiện tình yêu say đắm của Lorca đối với nghệ thuật. - Thể hiện tư tưởng sâu sắc, có tính tiến bộ: cần pải biết chôn nghệ thuật của ông để nó không trở thành vật án ngữ cản trở sự sáng tạo nghệ thuật, giúp nghệ thuật đi tới, vươn cao hơn. => Lời đề từ là lời tâm nguyện chân thành của một người nghệ sĩ đầy lương tâm, trách nhiệm với nghệ thuật. 2. Hình tượng nghệ sĩ Lor-ca:  a. Hình ảnh Lorca trong khung cảnh chính trị và nghệ thuật TBN: -  Tiếng đàn bọt nước: + So sánh ẩn dụ mới mẻ thể hiện sự tinh tế mong manh, dễ vỡ của những tiếng đàn. + Dự cảm về cuộc đầy đầy bất trắc của Lorca với cái chết đột ngột. - Áo choàng đỏ gắt: + Gợi bản sắc văn hoá TBN với chiếc áo choàng của chiến binh đấu bò tót. + Không gian văn hóa, chính trị Tây Ban Nha đang diễn ra cuộc tranh đấu đẫm máu, gay gắt giữa chế độ độ độc tài và nhân dân. Giữa sự tàn bạo dã man và khát vọng tự do, dân chủ. - Âm thanh: Lila-lila-lila: + Âm thanh mô phỏng tiếng đàn ghi ta điệp đi láy lại tạo nên tính nhạc cho đoạn thơ. + Làm liên tưởng đến loài hoa “lilas” (Tử đinh hương). -  Con người: Đi lang thang; vầng trăng chếnh choáng; yên ngựa mỏi mòn     + Phong cách nghệ sĩ dân gian tự do. + Sự cô đơn mệt mỏi của Lor-ca trước thời cuộc chính trị, trước nghệ thuật TBN già cỗi. + Con đường theo đuổi lý tưởng tự do dân chủ, tìm cảm hứng cho nghệ thuật. => Người chiến sĩ Lorca đầy tự do trên con đường nghệ thuật, say sưa miệt mài với lý tưởng nhưng cô đơn và mệt mỏi trước thời cuộc. b. Lor-ca và cái chết oan khuất và sự dang dở của những cách tân nghệ thuật. -  Đối lập: Tiếng hát nghêu ngao>< áo choàng bê bết đỏ: Tiếng hát vô tư, yêu đời và hiện thực phũ  phàng. -  Hoán dụ:  + Tiếng hát: chỉ Lorca                      + Áo bê bết đỏ: chỉ cái chết. - So sánh: Ghi ta nâu, ghi ta lá xanh, ghi ta tròn…Đó là những biến thể của tiếng đàn. Tiếng ghi ta được cảm nhận bằng màu sắc, hình khối, đường nét. Âm nhạc đã thành thân phận, tiếng đàn thành linh hồn, sinh thể. Lorca bị hành quyết, tiếng đàn -bản tình ca yêu sự sống của chàng cũng bị hành quyết. Nỗi đau nghệ thuật hoà cùng nỗi đâu thể xác. - Nhân hóa : Ghi ta ròng ròng máu chảy - đau đớn tột  cùng, chỉ còn âm vang của tiếng ghi ta cùng những hoài niệm ngọt ngào của 1 ty cao cả. => Với việc sử dụng biện pháp nghệ thuật tài tình, tác giả đã khắc hoạ thật ấn tượng về cái chết đầy bi phẫn của người nghệ sĩ Lor-ca.  2. Nỗi xót thương Lor-ca: - “Không ai chôn cất… cỏ mọc hoang”    + Lorca chết đi, nền nghệ thuật TBN thiếu vắng kẻ dẫn đừờng + Nghệ thuật của Lor-ca (cái Đẹp): có sức sống và lưu truyền mãi mãi như “cỏ mọc hoang”. + Phải chăng không ai dám vượt qua cái cũ, thần tượng để làm nên nghệ thuật mới. - Giọt nước mắt …trong đáy giếng:     + Lorca chết, vầng trăng đã đến bên ông, soi tỏ khuôn mặt một con người dã chết cho quê hương      + Sự bất tử của cái Đẹp. => Lorca chết nhưng nghệ thuật của ông bất tử. Nỗi đau và cái đẹp kết tinh tỏa sáng long lanh. 4. Suy tư về cuộc giải thoát và cách giã từ của Lor -ca. - Hình ảnh:    + Đường chỉ tay đã đứt : ẩn dụ về định mệnh nghiệt ngã.    + Dòng sông rộng vô cùng: ẩn dụ về dòng đời => Đối lập giữa cái hữu hạn của đời người với cái vô hạn của dòng đời - Hành động:      + Bơi sang ngang: ghi ta màu bạc ->Màu của sự trắng trong, tinh khiết, trung thực đến vô ngần.      + Ném lá bùa, ném trái tim: vào xoáy nước, vào lặng im-> có ý nghĩa tượng trưng cho một sự giã từ, một sự lựa chọn để thoát khỏi những hệ luỵ trần gian => Lorca đi vào cõi bất diệt. Chủ động giải thoát và từ giã cuộc đời một cách nhẹ nhàng thanh thản. - Chuỗi âm thanh “Li la- li la- li la” : bọn đôc tài phát xít có thể giết chết Lorca nhưng linh hồn của Lorca vẫn gửi trọn vẹn trong tiếng đàn và ngân vang mãi mãi. III. Tổng kết: 1. Nghệ thuật: - Thể thơ tự do, không dấu câu, không dấu hiệu mở đầu, kết thúc. - Sử dụng h/ả, biểu tượng - siêu thực có sức chứa lớn về nội dung. - Kết hợp hài hoà hai yếu tố thơ và nhạc. 2. Nội dung:  Tác giả bày tỏ nỗi đau xót sâu sắc trước cái chết oan khuất của thiên tài Lor-ca- một nghệ sĩ khát khao tự do, dân chủ, luôn mong muốn cách tân nghệ thuật.

Ký duyệt, ngày……tháng……năm……...

 

*Hoạt động luyện tập

Câu 1: Thông tin nào không chính xác về bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca?

A. Bài thơ rất tiêu biểu cho kiểu tư duy thơ của Thanh Thảo: giàu suy tư, phóng túng, mãnh liệt trong cảm xúc đồng thời nhuốm màu sắc tượng trưng, siêu thực.

B. Bài thơ được gợi hứng từ cuộc đời và số phận bi thảm của Lor-ca - nghệ sĩ nổi tiếng người Tây Ban Nha.

C. Bài thơ rất giàu chất hội họa và cũng dồi dào nhạc tính.

D. Bài thơ được rút trong tập Dấu chân qua trảng cỏ, đánh dấu bước chuyển quan trọng trong phong cách thơ Thanh Thảo.

Đáp án D

Câu 2: Dòng nào nêu đúng các biện pháp tu từ tác giả sử dụng trong khổ thơ sau:

"Tiếng ghi ta nâu

bầu trời cô gái ấy

tiếng ghi ta lá xanh biết mấy

tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan

tiếng ghi ta ròng ròng

máu chảy."

A. Hoán dụ, ẩn dụ, lặp cấu trúc.

B. Nhân hóa, so sánh, nói quá.

C. Điệp ngữ, ẩn dụ, nhân hóa.

D. So sánh, liệt kê, điệp ngữ.

Đáp án

Câu 3: Hình ảnh chàng Lor-ca hiện lên qua khổ thơ đầu bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca có đặc điểm gì?

A. Một người chiến sĩ, một nghệ sĩ khao khát tự do, cách tân nghệ thuật (chống lại nền chính trị phản động và nền nghệ thuật già nua bấy giờ) nhưng những nỗ lực của chàng mong manh và đơn độc.

B. Một người nghệ sĩ đa sầu đa cảm với trái tim nhạy cảm và tâm hồn gắn bó thiết tha, sâu nặng với đất nước và nhân dân Tây Ban Nha.

C. Một người khách lữ hành phiêu lãng, ham thích thú ngao du "trên yên ngựa" và say sưa, "chếnh choáng" với vầng trăng lãng mạn.

D. Một người nghệ sĩ mang trong mình dòng máu phiêu lưu của những kị sĩ Tây Ban Nha.

*Hoạt động vận dụng

- Viết đoạn văn ngắn nêu cảm nhận về câu thơ mà em tâm đắc nhất?

*Hoạt động tìm tòi mở rộng

- Tìm đọc thêm các bài thơ của Lorca.

3.     Hướng dẫn về nhà

- Hình tượng người nghệ sĩ Lorca

- Giờ sau tìm hiểu tiếp bài thơ.

- Cho HS nghe ca khúc “Cây đàn ghita của Lorca” – ST Thanh Tùng

     V. ĐIỀU CHỈNH, BỔ SUNG, RÚT KINH NGHIỆM                                

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………