Tình huống truyện trong Chữ người tử tù (Nguyễn Tuân)

* Tình huống gặp gỡ cuả Quản Ngục và HC

- Không gian, thời gian gặp gỡ.

Họ hội ngộ nhau trong hoàn cảnh éo le và đặc biệt về không gian là nơi tù ngục biểu tượng cho cái xấu cái ác; thời gian cuộc gặp gỡ rất ít ỏi là hơn chục ngày trước khi Hc lên đoạn đầu đài.

- Xét bình diện xã hội.

Họ đứng trên hai chiến tuyến đối lập nhau. HC là tử tù lãnh đạo nhân dân khỏi nghĩa chống lại sự bất công tàn bạo của triều đình pk đòi tự do hp. Viên quản ngục là công cụ của triều đình sẵn sàng đàn áp người dân và những người như HC. Như vậy họ là những người không đội trời chung.

-         Bình diện nghệ thuật.

HC là người có tài viết chữ đẹp và rất quý chữ của mình chỉ cho chữ ba người bạn tri kỉ chứ không vì vàng ngọc hay quyền lực mà cho chữ. Viên Quản ngục là người thích chữ đẹp, có thú chơi chữ Hán, có ước mơ có được chữ ông HC treo trong nhà “như có vật báu” lại là người trọng tào đức. Về điểm này họ hoàn toàn có thể trở thành bạn của nhau.

- Tính cách con người.

Huấn Cao có tính vốn khoảnh, kiêu bạc mâu thuẫn với thân phận làm nghề thất đức của QN. Đây là một anh hùng đang mất tự do về mặt thể xác nhưng hoàn toàn tự do về tinh thần “thân thể ở trong lao, tinh thần ở ngoài lao”. Trái lại QN đang được tự do về thân thể nhưng lại bị cầm tù tinh thần trong cái trật tự XHPK và không thể thực hiện việc mình muốn.

Nt đã xây dựng hai nhân vật vừa có sự mâu thuẫn vừa có nét tương đồng vừa là kẻ thù của nhau vừa có thể là bạn nhau. Hai con người ấy liệu có thể vượt qua được vực thẳm ngăn cách để hiểu lòng nhau hay không. Một vực thẳm không thể san lấp bằng tiền bạc, không thể chấn uy bằng quyền lực may chăng chỉ có tấm lòng. Chỉ có một một tấm lòng thiên lương mới lấp nổi.

* Tình huống đấu tranh nội tâm của QN

Trong cuộc hội ngộ này với tất cả những mau thuẫn kể trên QN phải lựa chọn giữa việc trân trong tri kỉ, nâng niu cái đẹp nhưng phải hy sinh quyền lợi, đánh cược với tính mạng mình và việc vùi dập cái đẹp bằng quyền lực, ép Hc cho chữ để giữ yên phận. QN đã có sự đấu tranh tư tưởng suốt một đem trắng. Cuối cùng Quản ngục đã lựa chọn, khuôn mặt ông “như mặt nước ao xuân bằng lặng kin đáo, êm nhẹ”.