Chí vùng lên uất hận (đến nhà bá kiến lần 3).

                  Trong nỗi đau đớn tuyệt vọng cực đỉnh ấy tất yếu khát vọng trả thù trỗi dậy. Chí muốn đi trả thù người cướp đi tình yêu của mình là bà cô thị Nở. Phải đên nhà thị Nở “đâm chết cái con khọm già nhà nó”. Thế nhưng NC để cho Chi đi chệch đường mà đúng hướng đến thẳng nhà Bá Kiến với một khao khát trả thù rực cháy. Đến đây nhà văn đưa ra một loạt hành động, ngôn ngữ đầy ấn tượng. “Tao muốn làm người lương thiện, không được! Ai cho tao lương thiện ?Tao không thể làm người lương thiện được nữa! Đây là tiếng thét đanh thép của Chí và cũng là của những người nông dân chính đáng trước cách mạng tháng Tám đòi quyền làm người, cũng là tiếng kêu thảm thiết đau đớn khi rơi vào bế tắc.

Cả cuộc đời chí thể hiện một khối bất công. Bất công vì không thể có một lựa chọn. Muốn sống, muốn tồn tại Chí phải bán đi linh hồn của mình để lấy đồng tiền lẻ. trái lại muốn giữ linh hồn lương thiện khi lương tri đã trở về thì Chí phải hủy hoại sự sống của mình. Trước khi chết Chí đã đấu tranh quyết liệt, giết Bá Kiến sau đó mới tự kết liễu đời mình.

·              Điều đó thể hiện một hiện thực trong xã hội - khối mâu thuẫn giữa địa chủ và nông dân đã lên đến đỉnh điểm không thể chung hòa dãn đến xung đột một mất một còn.

·              Thể hiện quy luật có áp bức có đấu tranh. Áp bức càng nặng nề đấu tranh càng dữ dội.

·              Là dự báo sôi nổi cho cuộc nổi dậy cua nông dân khi chi sau 4 năm là CM tháng Tám nổ ra. Nếu đứng lên đấu tranh lẻ tẻ, tự phát như Chí thì không thể chiến thắng.

·              Phản ánh sự chèn ép đến cùng cực, dồn người lao động vào chỗ chết của xh nửa thực dân.

* Nghệ thuật

+Xây dựng nhân vật điển hình (Chí, Bá kiến) với diễn biến tâm li phức tạp.

+ Kết cấu truyện mới mẻ. Đi vào giữa cuộc đời nhân vật.

+Cốt truyện và các tình tiết hấp dẫn cuốn hút.

+Ngôn ngữ truyện sống động, vừa điêu luyện vừa gần gúi với lời ăn tiếng nơi người dân

+Giọng điệu phong phú biến hóa. Điểm nhìn trần thuật linh hoạt lúc thì theo tác giả, lúc thì qua lăng kinh các nhân vật.