Bàn thêm về "Đàn ghita của Lorca" - Thanh Thảo.

       Thơ siêu thực phá vỡ những lối mòn tư duy. Thơ siêu thực vươn tới những sự liên tưởng lạ lùng trong ngôn ngữ, hình ảnh và ý tưởng thi ca. Có thể nói là ở đó con người vượt lên trên tất cả những quy luật logic thông thường. Để tìm ra sự logic trong  cái phi logic. Tìm ra sự hợp lý trong cái phi lý. Thế giới thơ trở nên linh diệu, đa nghĩa trong một mạch vận động rất riêng. Nhà thơ lúc này cũng đem trong mình không phải tâm hồn người thường. Đó là linh hồn của kẻ say, kẻ điên, kẻ mơ. Của tiên, ma, quỷ, yêu. Thanh Thảo viết "Đàn ghita của Lorca". Hãy thử bước chân vào thế giới ấy để thấy sự kì diệu của thơ.

           Bài thơ phá bỏ những quy luật ngữ pháp thông thường. Không hề có dấu ngắt câu cũng không viết hoa bất kì chữ cái đầu dòng nào. Cách gieo vần cũng rất kì lạ khi không tuân theo một quy luật nào. Cũng thật khó để chỉ tên những biện pháp tu từ bởi chúng được tạo dựng theo một cấu trúc đặc biệt. Tự thơ tuôn trào như giọt nước mắt chảy theo dòng mạch siêu hình của cảm xúc. Dòng thơ gợi lên những cảm xúc rất nhẹ nhưng lại đượm đà, ngấm ngiệm cái vị mặn chát ám ảnh.

                                            những tiếng đàn bọt nước

                                            Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt

           Tiếng đàn vốn vô hình chỉ có thể nhận biết bằng thính giác. Chúng được gợi ra bằng cao độ với nốt trầm, nốt bổng và trường độ với sự réo rắt của thanh âm. Thanh Thảo bỗng hóa những thanh âm ấy thành vật hữu hình. Có thể nhìn thấy rõ hình hài, khuôn dáng. Ấy thế lại không chỉ giữ nguyên được những tính chất vốn có của tiếng đàn mà còn biểu cảm được tuyệt diệu hơn. Những "bọt nước" phồng lên sau những tiếng nước. Chúng mỏng manh, dễ vỡ. Chúng cũng thật huyền diệu lung linh. Chúng chỉ hiện hữu trong giây lát rồi biến mất vào hư vô. Đó là vẻ đẹp ngắn ngủi chỉ thể cảm nhận bằng sự đồng điệu nơi tâm hồn không dễ gì cầm giữ được. Những đặc điểm đó của "bọt nước" đã ứng vào tiếng đàn ghita và cuộc đời Lorca. Hình ảnh áo choàng đỏ là biểu tượng của đất nước Tây Ban Nha. Màu "đỏ gắt" lý giải sự gay gắt, căng thẳng của nền chính trị Tây Ban Nha. Đó cũng là hình ảnh giải thiêng, dự đoán về những gì sắp đến trong cuộc đời Lorca - tấm áo bết máu.

                                                        li - la li - la li - la

          Âm thanh ấy cũng là tiếng đệm hát quen thuộc trong những bản tình ca. Lời hát "Li - la" quyện hòa trong tiếng ghita vẫn gợi lên những cảm xúc mộc mạc, trân thành mà bền bỉ trong cảm xúc con người muôn đời.

đi lang thang về miền đơn độc

với vầng trăng chếnh choáng

trên yên ngựa mỏi mòn

              Các từ láy "lang thang, đơn độc, mỏi mòn" gợi về con đường Lora chọn lựa. Con đường cải tổ nền chính trị Tây Ban Nha đem lại hạnh phúc cho nhân dân. Là người tiên phong, đó là một hành trình đầy gian nan, mệt mỏi với sự cô độc. Nhưng Lorca vẫn mải miết, mỏi mòn trên con đường ấy cũng bởi say mê lý tưởng "vầng trăng chếnh choáng". Con người đã được coi là hạnh phúc nếu có được hai điều: Lý tưởng và niềm say mê. Tôi tin rằng Lora chưa và không bao giờ hối hận vào những gì mình đã chọn.

Tây Ban Nha

hát nghêu ngao

bỗng kinh hoàng

áo choàng bê bết đỏ

Lorca bị điệu về bãi bắn

chàng đi như người mộng du

             "Tây Ban Nha - hát ngêu ngao". Ý thơ thật khó lý giải. Đó là khúc hát lạc điệu của nền chính trị Tây Ban Nha hay  là sự mới mẻ trong tư tưởng của Lorca không được con người đương thời hiểu. Khi Lorca đang nhiệt tâm với giấc mơ lý tưởng của mình thì một tai họa bất ngờ đã ập đến. Chàng bị bọn phát xít phrăng cô ám hại. Trên đoạn đường đi tới cái chết Lorca được Thanh Thảo miêu tả như người mộng du. Đó là những bước đi theo sự mách bảo độc nhất của tư tưởng. Không bận tâm đến xung quang, không màng đến những nguy hiểm quanh mình.

tiếng ghita nâu

bầu trời cô gái ấy

tiếng ghita lá xanh biết mấy

tiếng ghita tròn bọt nước vỡ tan

tiếng ghita ròng ròng máu chảy

           Tiếng ghita nâu. Màu nâu của vỏ cây đàn. Màu nâu bền bỉ. Màu nâu của đất mẹ. Màu nâu của sự yên nghỉ. Trong một thế đối lập bầu trời trở nên xa vời. Bầu trời ấy là tình yêu, là hạnh phúc của sự sống hiện diện mà Lorca phải rời xa. Màu lá xanh. Màu của sự thủy chung:

khi chiếc lá xa cành

lá không còn màu xanh

Mà khi em xa anh

Đời vẫn xanh vời vợi.

           Lá còn mãi xanh nghĩa là khẳng định sự son sắt. Sự sót sắt của tình yêu Lorca. Của người đời dành cho Lorca. Của những cảm xúc mà tiếng đàn ghita reo rắc vào tâm hồn người đời. các cụm từ "vỡ tan, máu chảy" dùng để đặc tả cái chết bất ngờ, đau đớn của Lorca.

không ai chôn cất tiếng đàn

tiếng đàn như cỏ mọc hoang

giọt nước mắt vầng trăng

long lanh trong đáy giếng

         Những câu thơ càng lúc càng trở nên siêu hình. "Không ai chôn cất tiếng đàn". Đúng vậy ! Làm sao có thể chôn cất tiếng đàn. Nghệ thuật chân chính thì luôn bất tử, chỉ mình nó không chấp nhận quy luật băng hoại. Có lẽ người đời không ai muốn và có thể chôn cất nó. Cũng có thể hiểu rằng câu thơ đó như một lời nói khẳng định những giá trị của nghệ thuật gắn với tên tuổi Lorca. Đó là thứ nghệ thuật mà người đời sau khó có thể vượt qua. Sức sống của nó như "cỏ mọc hoang". Một sự sống bền bỉ không gì có thể vùi dập. Nó có ở khắp mọi nơi để nâng niu những giá trị con người, nâng niu vẻ đẹp ở đời. Hình ảnh giọt nước mắt vầng trăng thật  khó lý giải. Đó là một sự quyện hòa khó tách rời giữa những mất mát, đau đớn và vẻ đẹp của nghệ thuật, của sự đồng cảm đồng điệu và giấc mơ lý tưởng. Nơi Lorca vùi xác - đáy giếng tưởng rằng tối tăm những cũng được tỏa sáng bởi linh hồn người chiến sĩ.

đường chỉ tay đã đứt

dòng sông rộng vô cùng

Lorca bơi sang ngang

trên chiếc ghita màu bạc

     "Đường chỉ tay" là biểu hiện cho sinh mệnh con người. Theo tướng số học thì nếu đường sinh mệnh trong lòng bàn tay có chỗ dán đoạn, đứt quãng thì đó là điềm báo cho một tai họa mất mạng khó tránh trong đời. Lorca đã mất. Ông phải vượt qua dòng sông ranh giới của hai cõi sống chết. Rẽ sang ngang cũng từng là từ bỏ cuộc đời, dã từ cuộc sống. Lúc này khi bước sang thế giới vô hình chiếc ghita màu bạc là biến ảnh của ghita nâu. Màu bạc lấp lánh linh diệu thần kì của cây đàn mang theo linh hồn Lorca hay màu bạc gợi về sự bạc bẽo của một đời con người.

chàng ném lá bùa cô gái Digan

vào xoáy nước

chàng ném trái tim mình

vào lặng yên bất chợt

         "Lá bùa" hộ mệnh đã bị ném đi. Lorca bước vào thế giới vĩnh cửu. Xoáy nước ấy chính là ẩn dụ cho những tai ương kéo đến bất chợt trên dòng đời mỗi con người. Trái tim - im lặng. Mong cho linh hồn ông được siêu thoát. Ông để lại cho đời tiếng đàn còn vọng mãi li -la, li - la, li - la.
           Cảm ơn Thanh Thảo đã giúp người đời hiểu hơn về Lorca, về tiếng ghita, về thế giới thơ siêu thực.